فرم در موسیقی

واژهٔ «فرم» به معنی قالب یا شکل است و منظور از فرم در موسیقی ، ساختار یک قطعه موسیقی است که آن قطعه را با شکستن به اجزایی توصیف کند.

وقتی که آهنگساز مشغول نوشتن قطعه موسیقی میشود میبایست هر لحظه اثر رابه دقت یک مهندس معمار در رسم نقشه ساختمان طراحی کند و در نهایت دارای انسجام، پیوستگی، تعادل و شکل مشخص باشد.

عوامل پدید آورنده فرم موسیقایی

تکرار 

تکرار در موسیقی لذتی است که از بازشناسی و یادآوری به ما دست میدهد.در موسیقی تکرار ملودی ها با بخش های بزرگتری از یک قطعه تکنیکی است که برای ایجاد پیوستگی میان بخش های گوناگون یک اثر به کار گرفته میشود. ملودی از راه تکرار در ذهن نقش میبندد.

تضاد

 تقابل ایده های گوناگون و تغییر حالت از تضاد سرچشمه میگیرد. تضاد میان قوی و ضغیف ، رنگ صوتی سازهای زهی و بادی ، تمپوی کند و تند ، و…

واریاسیون یا دگرگونی

در دگرگونی یک ایده موسیقایی برخی از ویژگیهای آن برجای مانده و برخی دیگر تغییر میکنند.برای نمونه ممکن است ملودی با همراهی متفاوتی از نو ارائه شود یا اینکه زیر وبم نت های ملودی ثابت مانده و الگوی ریتمیک آن تغییر کند.

انواع فرم در موسیقی

در انواع فرم موسیقی A و B صف بی پایانی از احتمالاتی را داریم که در آن هیچ چیز غیر ممکن نیست. ممکن است یکی از بخش ها تکرار شونده یا بخشی منحصر به فرد و یا اصلا هر ترکیبی می تواند از این دو بخش شکل بگیرد.

فرم یک قسمتی A

این فرم ابتدایی ترین ساختار یک قطعه موسیقی است. فرم موسیقی یک قسمتی، که فرم A نامیده می شود (گاهی با نام فرایر یا فربالاد هم از آن نام برده می شود) در داخل یک فرم یک بخشی، یک ملودی ساده با تغییراتی بسیار جزئی مداوم تکرار می گردد تا بتواند اشعار مختلفی را در قالب خود جای دهد. مانند آنچه که در ترانه فرزند مک دونالد پیر یک مزرعه داشت، می توان مشاهده نمود. این موزیک یک خط موسیقایی مداوم را تکرار می کند اما با هر بار تکرار شعر آن تغییر می کند.و همچنین ترانه های “صدای سکوت” از نیما مرادی و “نفرین” از علیرضا قربانی.

این نوع فرم، معمولا در موسیقی های محلی، سرودها و موسیقی های مذهبی و یا دیگر قطعات کوتاهی که یک تم و حرکت محدود دارند، یافت می شود. فرم های A فقط به یک گونه در قطعه موسیقی یافت می شوند. ممکن است کوتاه یا بلند باشند، اما همیشه به صورت A توصیف می شوند. یا AA یا حتی AAA

فرم دوتایی AB یا Binary

این نوع فرم یکی از انعطاف پذیر ترین فرم های موسیقی محسوب می شود که از دو بخش متضاد A و B تشکیل می شود. و به صورت یک گزاره و یک ضد گزاره عمل می کنند. برای تشخیص این فرم موسیقی، نیاز است تا هر بخش در هنگام شنیدن قابل تشخیص باشد.

بسیاری از آهنگ های پاپ از این فُرم موسیقی پیروی می کنند. المان هایی که برای تفاوت دو بخش نیاز است می تواند تغییر ریتم، تغییر کسر میزان ، تغییر شدت نواختن، اضافه/کاسته شدن ساز و یا حتی تغییر هارمونی و چیدمان آکوردها باشد.

حالتهای فرم دوتایی: ساده و یا  چرخشی

در حالت ساده المان های بخش A وابسته به المان های بخش B می باشند. به عنوان مثال اگر اثری با آکورد دو ماژور شروع شود، می تواند سُل ماژور را نیز در خود جای دهد. حال اگر گام اصلی آهنگ بر اساس مینور باشد، می توان در بخش B از آکوردهای همسان مینور مانند لا مینور و می مینور استفاده کرد.

در فُرم چرخشی دوتایی، تقریبا مانند حالت ساده تمامی مسیر طی می شود؛ اما تفاوت در بخش B رخ می دهد که المان های بسیاری در آن تغییر کرده و یا به آن اضافه می شود. در فُرم چرخشی، برخلاف فُرم سه بخشی Ternary بخش A و B کاملا مجزا از یکدیگر تلقی نمی شوند. در بسیاری از آهنگ های دوره ی کلاسیک مانند از این فرم چرخشی استفاده بسیاری شده است که به عنوان نمونه می توان به بسیاری از سونات های موتزارت و بتهوون اشاره کرد.

فرم در موسیقی سه قسمتی ABA

در این ساختار، موزیک از سه بخش تشکیل شده که بخش اول و آخر یکسان بوده و بخش دوم متفاوت از دو بخش دیگر است و شکل ظاهری آن به صورت ABA است. این نوع از فرم موسیقی ساده به وسیله تغییر دادن و تکرار ملودی به وجود می آید. برای مثال توینکل، لیتل استار، نغمه ای را معرفی می کند و آن را تغییر می دهد. سپس دوباره همان را بر می گرداند که این کار آن را تبدیل به فرم ABA می کند. ممکن است سازبندی کمی تغییر کند و یا اوج و فرودها در ریتم و تمپو یکسان نباشد. به همین دلیل می توان بخش اول را کمی سریع و مانند که پیش درآمد در نظر گرفت و در بخش دوم کمی از سرعت کاست و بیشتر از ملودی های عمیق استفاده کرد.

گام شناسی فرم سه قسمتی

از نظر گام شناسی و هارمونی، هر سه بخش مانند حالت “دوتایی چرخشی” ساخته می شوند. به عنوان مثال اگر بخش اول و آخر در گام ماژور شروع شوند، آکورد شروع شونده ی بخش دوم می تواند Dominant باشد. یا اگر بخش اول و آخر در گام مینور شروع شوند، آکورد شروع شونده ی بخش دوم میتواند ماژور همسان آکورد ابتدای موزیک باشد.

حالتی از فُرم Ternary وجود دارد که وسیع تر و گسترده تر از حالت معمول آن است که به آن compound Ternary نیز می گویند. در این فُرم، هر بخش در دل خود یک Ternary دارد؛ یعنی ABA برای A و B هرکدام یک ABA یای BCB یا ACA و یا DAD دارند. اما بخش اول و آخر باید یکسان باشد و اگر A اول فرم DAD دارد، A آخر نیز باید DAD باشد. این فرم از ساختار موسیقی یکی از پیچیده ترین فُرم های موسیقی محسوب می شود. بسیاری از آثار هایدن، هندل، بتهوون و اسکارلاتی و آثاری که از قرون وسطی بجا مانده، همگی در این فُرم ساخته شده اند.

فرم Rondo

این فرم در موسیقی حالتی قرینه مانند دارد و عموما ۵ بخشی و یا ۷ بخشی هستند. به عنوان نمونه ممکن است یک اثر هنری دارای چیدمان بخش هایی به شکل ABABA و یا ABACABA باشد. می توان در این فُرم از آهنگسازی، با پیشروی آهنگ بخش A را گسترش داد و به آن ساز و یا ملودی هارمونی اضافه کرد. گاها دیده شده که فرم قرینه را به اشتباه فرم سه بخشی در نظر میگیرند که البته با تشخیص بخش C می توان به قرینه بودن فرم موزیکال یک اثر پی برد.

اگر این فرم موسیقی را کمی گسترش دهیم و به شکل ۷ بخشی در نظر بگیریم، بخش C می تواند کاملا مجزا از دو بخش A و B باشد و در شروع خود هارمونی کاملا متفاوتی نسبت با دو بخش دیگر داشته باشد. به همین دلیل فُرم Rondo رو کی از خاص ترین فُرم های موسیقی می دانند. به شکل معمول، فُرم Rondo برای شنونده زنده تر و طبیعی ترین حالت موسیقایی را دارد. تشخیص این فرم از موسیقی راحت بوده و تنها کافیست که بخش C را بتوان از دو بخش دیگر تفکیک کرد. سمفونی ششم بتهوون، کنسرت ویولن در می ماژورِ باخ و Eine Kleine Natch Musik از موتزارت از برترین آثاری هستند که در این فرم ساخته شده اند.

فرم کمانه یا Arch

این فرم قرینه ترین حالت در بین فرم ها میباشد. ABCBA که بخش C مانند آینه دو بخش A و B را از یکدیگر مجزا می سازد. در این فرم از موسیقی، در بدو ورود به هر بخش، محتوایی جدید به موسیقی اضافه می شود و هنگامی که به بخش C می رسیم، در اوج آهنگ قرار داریم. پس از آن دوباره فرود را در موسیقی میشنویم تا در نهایت به بخش اول برسیم. در این حالت قرینه گاها می توان برای ایجاد تنوع در موسیقی برای بخش های A و B که پس از بخش C قرار دارند، کمی ریتم را تغییر داد تا از یکنواختی اثر کاسته شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *