دسته بندی سازها

سازها بوسیله دانش سازشناسی یا ارگانولوژی و نحوه تولید صدا که مهمترین عامل برای تقسیم بندی سازها است، دسته بندی میشوند.

و معمول ترین این دسته بندیها به اینگونه است: سازهای زهی، سازهای بادی، سازهای کوبه ای، سازها صفحه کلیددار، سازهای الکترونیک و صدای انسان است. در ادامه به شرح بیشتری از دسته بندی سازها میپردازیم.

سازهای بادی

قدیمی ترین ساز کشف شده مربوط به نوعی ساز بادی است که بوسیله سوراخ کردن استخوان ساخته شده است. بنابراین این دسته از ساز را می توان اولین نوع ساز دانست. در این ساز، صدا از طریق دمیده شدن هوا در آن تولید می گردد. ساز بادی خود از نظر ساختمان و چگونگی تولید صدا  به سه دسته ی زیر تقسیم بندی می شود.

1. ساز بادی چوبی

ساز هایی مانند نی، سُرنا، فلوت، هوبوا، باسون و .. که از چوب (آبنوس) یا نی خیزران برای ساختن آن استفاده می گردد. منظور از چوبی و یا برنجی به معنی آن نیست که ساز از چه جنسی ساخته شده است، بلکه این دسته بندی بر اساس چگونگی تولید صدا در دهنی آن‌ها است. بطور مثال فلوت در دسته های ساز بادی چوبی قرار می گیرد، هرچند که بدنه آن از فلز باشد.

سازهای بادی چوبی خود نیز به سه دسته: بی زبانه (بی قمیش )، تک زبانه (با قمیش )، دو زبانه ( با قمیش) تقسیم میشوند.

2. ساز بادی برنجی

انواع شیپور، ترومپت، ترومبون، ساکسیفون، کُر و …که از جنس مس، برنج یا حتی نقره ساخته شده اند.

3. ساز شستی دار بادی

ساز هایی مانند اُرگ، آکوردئون، سازدهنی، نی انبان و …که دارای شستی هستند و تولید صدا یا دمش هوا به وسیله ی نیروی مکانیکی یا الکتریکی انجام میگیرد.

فهرست کامل سازهای بادی

ابوا، بالابان، ترومبون، ترومپت، توبا، نی ترکمنی، دودوک، دوزله، زامپونیا، انواع ساکسیفون، سازدهنی، سرنا، سوسافون، شمشال، شهنای، شیپور، فاگوت، فلوت پیکولو، فلوت آلتو، پن فلوت، فلوت باس، فلوت ریکوردر، هورن، قره نی، قشمه، کرآنگله، کرنای، کلارینت، کورتت، نی، نی انبان، ملودیکا، دیجریدو.

سازهای زهی

در این نوع ساز، صدا با لرزش و ارتعاش زه تولید می شود که این ارتعاش با ضربه زدن، زخمه زدن، کشیدن کمان و آرشه بوجود می آید. سازهای زهی از اهمیت خاصی در ارکسترها برخودار هستند و به نوعی هسته ارکستر را تشکیل می دهند. سازهای زهی نیز به دسته بندی های کوچکتر مشخص می شوند:

1. ساز زهی زخمه ای

ارتعاش سیم این ساز بوسیله زخمه زدن با انگشت یا مضراب انجام می شود که انواع مختلفی دارد. مانند ساز زخمه ی ناخنی، زخمه ی شلاقی، زخمه دست چپ و سرش زخمه ای…
از نمونه های ساز زهی می توان  تار، سه تار، رباب، بربط، چنگ، ماندولین و …  را نام برد.

2. ساز زهی آرشه ای

در این نوع سازها  صدا به وسیله ی کشیدن آرشه روی سیم تولید می شود. از سازهای زهی آرشه ای می توان کمانچه، قیچک، ویولون و … را مثال زد.

3. ساز زهی کوبشی

تولید صدا در این ساز با کوبیدن وسیله ای چکش مانند روی سیم انجام می گیرد. سازهایی مانند سنتور، زیلفون، گلوکن اشپیل، ویبرافون نمونه های از سازهای زهی کوبشی هستند.

4. سازهای زهی شستی دار

منظور از ساز شستی دار سازهایی مانند پیانو، هارمونیکای شستی دار و کلاوسن می باشد.

فهرست کامل سازهای زهی

باغلاما، بالالایکا، بانجو، بربط، تار آذربایجانی، تار، تارباس، تنبور، جگور، جونگیر، دولسیمر، دیوان، دوتار، رباب، سلانه، سه تار، سیتار، سنتور، شهتور، شورانگیز، صراحیري، قیچک، کرشمه، کنترباس، کمانچه، گیتار، قانون، زنبورک، قوپوز، لوت، مراژ، ویولون، ویولون آلتو، ویولونسل، ماندولین، هارپ و یوکه للی.

سازهای ضربی یا کوبه ای

در ساز کوبه ای از طریق ضربه، تکان، سایش، خراش بوسیله دست و یا آلت دیگر تولید صدا صورت می گیرد. وظیفه ی اصلی این ساز اجرای ضرب و ریتم در آهنگ است اما توانایی اجرای ملودی را نیزدارد. ساز کوبه ای در کل به دو دسته سازهای کوبه ای با کوک معین و سازهای کوبه ای با کوک نامعین تقسیم بندی می شود.

وظیفهٔ اصلی سازهای کوبه‌ای معمولاً اجرای ضرب (ریتم) در متن آهنگ است ولی توانائی اجرای ملودی را هم دارد. این ساز احتمالاً پس از صدای انسانی قدیمی‌ترین نوع ساز است.  دسته بندی اولیه این نوع ساز براساس سازهای کوبه‌ای با کوک معین مثل زیلوفون و سازهای کوبه‌ای با کوک نا معین مشخص می شود.

تولید صدا در این نوع سازها با وارد آوردن ضربه به وسیله ی دست به طور مستقیم (مثل دف و تنبک) و چه به وسیله ی آلتی دیگه (مثل دهل و نقاره) حاصل می شود.

تقسیم بندی دیگری از سازهای کوبه ای

1. سازهایی که بر روی آنها پوست کشیده شده و با دست یا چوب بر روی پوست کوبیده می شود.

مانند: دف، تنبک، دایره، نقاره، تیمپانی و … .

2. سازهایی که در هر دو سطح آن پوست کشیده شده و شکل ساز به صورت استوانه ای است که با دست یا چوب به یک یا هر دو طرف آن کوبیده می شود.

مانند: دهل، طبل بزرگ، طبل کوچک، سایترام و …

3. سازهایی که از دو تکه چوب یا فلز ساخته شده و هر دو به هم کوبیده می شوند.

مانند: سنج، قاشقک، بشقابک و … .

4. در دسته بندی آخر صداها بخصوص و زنگوار بوسیله ی کوبیدن چکش روی تیغه های فلزی، زنگوله و غیره ایجاد می گردد. مانند: ناقوس لوله ای.

فهرست کامل سازهای کوبه ای

دف، دایره، تمبک، تیمپال، طبل، دمارو، دمام، مثلث، ماراکاس، سنج، تومبا، طبلا، دهل، تمپو، کاخون، کوزه و هنگ درام

سازهای صفحه کلید دار

در این خانواده از سازها صدا توسط فشار دادن صفحه کلید تولید میشود.

فهرست کامل سازهای صفحه کلیدار

پیانو، ارگ، کلاوسن، کلاویکورد، چمبالو، هارپسیکورد، چلستا، آکوردئون، هارمونیکا، هارمونیون، گارمون، ویرجینال

سازهای الکترونیک

نحوه تولید صدا در این خانواده از ساز نیز به صورت فرکانسهای ساختگی و شکل موجهای طراحی شده با سینت سایزرها تولید می شود.

کیبوردها، گیتار الکترونیک، یدرام، گیتار باس، ترمین

واک

شاید به طور رسمی در دسته بندی سازها قرار نگیرد اما در طبقه‌بندی آواهای گفتاری قرار دارد که به لرزش پرده‌های صوتی در تولید یک واج اشاره دارد. از جمله آلتو، باریتون، باس، متسوپانانو، سوپرانو و تنور

 

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *